Doç. Dr. Eşref Akmeşe Yazdı: Gerçek Bilgiye Ulaşmanın Yolu Eleştiriden Geçer

*Doç. Dr. Eşref Akmeşe

Medyanın, günlük hayatın vazgeçilmez parçası haline geldiği dijitalleşen dünyada teknolojik gelişmeler iletişimin kitleselleşmesine ivme kazandırmış, sosyal ağ kullanıcıları haber üreticisi olmuş, asılsız haberlerin dolaşıma sokulması sorun olarak ortaya çıkmış, dezenformasyonun artması medyanın kalitesini güvenilirlik açısından düşürmüştür.

Kitlelerin yanlış yönlendirilmesini önlemek için temel medya etiği standartları arasında yer alan doğruluk, dürüstlük, bağımsızlık, objektiflik, tarafsızlık gibi değer ve ilkeler medya alanında yaşanan sorunlara çözüm sağlamak için önerilmiş, medya faaliyetlerinin düzenlenmesinde ahlaki kodlara dayanılarak güvenilirlik algısının oluşturulması hedeflenmiştir.

Medyanın kalitesinin yükselmesi açısından etik ilkelerin hukuki yaptırımlarla desteklenmesi ve medya mensuplarının eylemlerinden sorumlu tutulmaları zorunludur. Medya gerçeklerin toplum tarafından öğrenilmesi için önemlidir. Medya mensubu bir kez mesleğin gerektirdiği etik ilke ve sorumluluklardan taviz verirse, medya etiğinden, basın ahlakından, gerçeğe sadakatten, objektiflikten geriye bir şey kalmaz.

Medyada habercilik mesleğini icra eden kişinin öncelikli sorumluluğu, kamuoyunu gerçeklerden doğru ve tam olarak haberdar etmektir. Doğru habercilik kitlelerin gerçeği öğrenme hakkına saygı göstermenin gereğidir. Kamuoyunun doğru bilgilendirilme hakkından sorumlu olan kişi, ilettiği haber ve bilginin de sorumluluğunu üstlenir.

Medya etiği, meslek ilkeleri, ideal gazetecilik gibi konular hakkında yayınlanan belgelerde teorik düzlemde mesleği icra etmenin ideal çerçevesi çizilse de pratikte olumsuz örnekler yaşanmaktadır. Haber formatına büründürülmüş gerçekle bağdaşmayan birçok içerik her gün farklı medya organlarında yayınlanmaktadır. Medyadaki yoğun enformasyon akışı karşısında, dijital okuryazarlık ve eleştirel medya okuryazarlığı bilgisine sahip olmayan tüketicilerin medya içeriklerini analiz etme ve anlamlandırma açısından savunmasız kaldıkları görülmektedir.

Toplumsal bir sorun, hatalı bir uygulama, hak ihlalleri veya mağduriyet söz konusu olduğunda haberci, sorumluluk gereği kamuyu bilgilendirmek için haber yapmalıdır. Toplumun adalet duygusunu zedeleyen, toplum için tehlike oluşturan gelişme ve uygulamalar önemli haber konuları arasında olmalıdır. Medya, mağdur edilen, haksızlığa uğrayan kişilerin öykülerini, toplumsal sorunları, adaletsizlikleri, liyakat ile bağdaşmayan uygulamaları etik ilke ve kodlar çerçevesinde haberleştirmekte özgür olmalıdır.

Teorik açıdan asılsız haberler yayınlamamak, iftiradan kaçınmak, karşı tarafın da görüşlerine yer vermek, kaynağı bilinmeyen haberleri yayınlamamak, haberin asıl yönünü ortadan kaldırmamak, belgeleri tahrif etmemek, elde ettiği bilgileri doğrulatmak için çaba göstermek, yayınlanmış doğru olmayan haberleri düzeltmek gazetecilerin temel görevleri arasındadır. Ne var ki medyada en geçerli kaide taraf tutmaktır, dolayısıyla hakikati çarpıtmak, herhangi bir konuda manipülasyon yapmak, mağduriyet öyküleri üzerinden yalan haberler yaymak mazlum ile zalimin pozisyonunu değiştirmek genel medya pratikleri arasında yer almaktadır.

Taraf tutma yaklaşımıyla yayınlanan çeşitli program türlerinde gerçek tersyüz edilebilir dolayısıyla okunan, dinlenen, izlenen her içerik doğruluk ve hakikat açısından sorun oluşturabilir. Medyada sınır tanımadan uygulanan taraf tutma yaklaşımı etik açıdan oldukça sorunludur. Bu sorunun minimalize edilmesi için meslek ilkelerine dayalı objektif yayıncılık yapmak önemlidir. Medya, vurgulandığı üzere, etik ilkeler zemininde faaliyet gösterip,  yasal çerçevede denetlenirse kitlelere bir ölçüde güven verebilir.

Medya içeriklerine temkinli yaklaşmak gerçeği öğrenmek açısından oldukça önemlidir. Malcolm X’e atfedilen bir ifadede: “Eğer dikkat etmezseniz medya, mazlumlardan nefret etmenize ve zalimleri sevmenize sebep olur”, denilmektedir. Bu veciz ifade, medya tüketicilerini dezenformasyon ve manipülasyonlara karşı eleştirel yaklaşmaya çağrı olarak okunabilir. Bu doğrultuda medya içeriklerine eleştirel yaklaşmak hakikati öğrenmek için zahmetli olsa da en geçerli yoldur.

*Batman Üniversitesi