Prof.Dr. Murat Ercan Yazdı: Enerji Güvenliği Bağlamında Jeopolitik Risk ve Fırsatlar

Prof. Dr. Murat Ercan / Eskişehir Anadolu Üniversitesi

Enerji, günümüz tüketim kalemleri içerisinde en önlerde yer alan ürünlerden biridir. Ayrıca Enerji, günümüz ekonomilerinin sürekliliği, sanayi üretiminin istikrarı ve toplumların yaşam kalitesinin korunması için vazgeçilmez bir unsurdur. Hem ekonomik kalkınmayı hem de ulusal güvenliği destekleyen kritik bir faktör olan enerji, günümüz devletleri için yalnızca bir ekonomik araç değil, aynı zamanda stratejik bir unsurdur. Bu bağlamda enerji güvenliği, devletlerin ulusal güvenlik stratejilerinin merkezine yerleşmiş ve küresel politikaların şekillenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Enerji güvenliği, enerji kaynaklarının tedarikinde sürekliliğin sağlanması, bu kaynakların güvenli bir şekilde depolanması, enerji geçiş yollarının güvenliği, fiyat istikrarının korunması ve enerji sistemlerinin sürdürülebilirliği gibi unsurları içermektedir. Ancak, bu unsurların jeopolitik bir çerçevede değerlendirildiğinde, bölgesel enerji kaynaklarının dengesiz dağılımı ve enerji tedarikinin stratejik değeri, devletler arası ilişkileri etkileyen ve bazen çatışmalara yol açan faktörler haline gelmiştir.

Küresel ekonomik ve siyasi değişimler, enerji güvenliği politikalarını doğrudan etkileyerek, devletlerin rekabet ve iş birliği dinamiklerini yeniden şekillendirmektedir. Özellikle enerjiye bağımlılığı yüksek olan ülkeler, enerji güvenliğini sağlamak amacıyla çeşitli stratejiler geliştirmektedir. Bu stratejiler arasında enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi, yenilenebilir enerjiye geçiş, enerji geçiş yollarının güvenliği, enerji diplomasisinin güçlendirilmesi ve bölgesel ittifakların kurulması yer almaktadır. Geleneksel enerji tedarikçilerine bağımlılığı azaltma çabaları, özellikle Rusya gibi büyük enerji tedarikçileriyle ilişkilerde belirginleşmiştir. Bu ülkeler, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ve yenilenebilir enerji gibi alternatif enerji kaynaklarına yönelerek enerji pazarında çeşitlilik yaratmaktadır. Bu yönelim, enerji piyasalarına yeni oyuncuların girmesine olanak tanırken, aynı zamanda küresel enerji tedarik zincirinde yeni iş birliği fırsatlarını doğurmaktadır. Yenilenebilir enerjiye geçişin hızlanmasıyla birlikte, kritik minerallerin (lityum, kobalt, nikel gibi) tedarikinde yeni bir rekabet alanı ortaya çıkmaktadır. Bu durum, enerji güvenliği bağlamında yeni bir bağımlılık yaratırken, aynı zamanda küresel enerji tedarik zincirinin güvenliği açısından da yeni tehditler ve fırsatlar yaratmaktadır.

Jeopolitik riskler, enerji güvenliği açısından büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Enerji arzındaki kesintiler, enerji geçiş yollarının güvenliğini tehdit eden jeopolitik istikrarsızlıklar, enerji fiyatlarındaki dalgalanmalar ve artan enerji talebi gibi unsurlar, devletlerin dış politika stratejilerini şekillendiren önemli faktörlerdir. Özellikle enerji ithalatına bağımlı olan ülkeler için enerji arzındaki kesintiler, ciddi ekonomik krizlere yol açabilir. Avrupa Birliği’nin Rusya’dan doğal gaz tedarikine olan bağımlılığı, Rusya ile yaşanan siyasi gerginlikler nedeniyle sürekli bir enerji güvenliği riski yaratmaktadır. Avrupa, bu riski azaltmak amacıyla enerji kaynaklarını çeşitlendirme çabalarını hızlandırmakta, bu da Türkiye, Azerbaycan gibi ülkelerle olan ilişkilerin güçlenmesine yol açmaktadır. Enerji güvenliği çerçevesinde yaşanan bu riskler, aynı zamanda bölgesel ittifakları ve ekonomik fırsatları da beraberinde getirmektedir.

Jeopolitik risklerin bir diğer önemli boyutu, enerji geçiş yollarının güvenliğidir. Enerji kaynaklarının tüketici ülkelerine güvenli bir şekilde ulaştırılması, enerji güvenliği politikalarının temel unsurlarından biridir. Enerji nakil hatları ve deniz yolları, enerji arzında kritik öneme sahiptir. Hürmüz Boğazı, Bab-el Mandeb, Cebelitarık Boğazı gibi stratejik geçiş noktalarındaki gerilimler, yalnızca bölgesel düzeyde değil, küresel enerji güvenliğini de tehdit etmektedir. Bu geçiş noktalarındaki güvenlik tehditleri, enerji ithalatçısı ülkeler için büyük riskler oluştururken, aynı zamanda transit ülkeler için ekonomik fırsatlar ve jeopolitik avantajlar yaratmaktadır. Türkiye’nin, Avrupa ile Asya arasında bir enerji koridoru olarak kritik bir konumda bulunması, bu ülkeye enerji geçiş yollarındaki güvenliğin sağlanmasında önemli bir jeopolitik avantaj sağlamaktadır. Türkiye’nin enerji stratejileri, hem bölgesel hem de küresel düzeyde enerji güvenliğinin sağlanmasında merkezi bir rol oynamaktadır.

Yenilenebilir enerjiye geçiş ve enerji çeşitlendirme stratejileri, enerji güvenliğini sağlamak açısından önemli fırsatlar sunmaktadır. Avrupa Birliği, Yeşil Mutabakat gibi politikalarla fosil yakıtlardan yenilenebilir enerjiye geçişi teşvik etmektedir. Ancak, yenilenebilir enerji teknolojilerinin üretimi için gerekli olan kritik minerallerin sınırlı sayıda ülkede yoğunlaşması, enerji güvenliğinde yeni bir bağımlılık yaratmaktadır. Çin, bu minerallerin en büyük üreticisi konumunda olup, yenilenebilir enerjiye geçiş sürecinde küresel enerji tedarik zincirinde merkezi bir rol oynamaktadır. Bu durum, yenilenebilir enerji teknolojilerinin küresel güvenlik üzerindeki etkisini derinleştirerek, yeni bir jeopolitik rekabet alanı yaratmaktadır.

Enerji güvenliği politikaları, devletlerin dış politika stratejilerini ve güvenlik önceliklerini doğrudan etkilemektedir. Enerji kaynaklarına erişim, devletleri alternatif iş birliklerine ve stratejik ittifaklara yönlendirmekte, bu da yeni jeopolitik fırsatlar yaratmaktadır. Enerji ithalatçısı ülkeler, enerji güvenliğini sağlamak amacıyla enerji ihraç eden ülkelerle çok taraflı anlaşmalar yapmaktadır. Türkiye’nin Azerbaycan ile enerji alanındaki iş birliği ve TANAP gibi projeler, Türkiye’nin enerji güvenliğini sağlamanın ötesinde, Avrupa’nın enerji arzını çeşitlendirme amacına da hizmet etmektedir. Bu tür stratejik iş birlikleri, devletlerin enerji güvenliğini güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda küresel enerji dinamiklerini yeniden şekillendirmektedir.

Sonuç olarak, enerji güvenliği ve jeopolitik çatışmalar arasındaki ilişki, uluslararası ilişkilerde karmaşık ve çok boyutlu bir yapı sergilemektedir. Enerji güvenliğine yönelik tehditler, devletleri enerji kaynaklarını çeşitlendirmeye, yenilenebilir enerjiye geçiş yapmaya ve enerji geçiş yollarının güvenliğini sağlamaya yönlendirmektedir. Ancak, bu adımların her biri, yeni jeopolitik riskleri ve fırsatları beraberinde getirmektedir. Enerji güvenliğine dair stratejik önlemler, devletler arası iş birliği kadar, devletler arası rekabeti de güçlendirmekte; böylece enerji kaynakları, jeopolitik mücadelede belirleyici bir unsur haline gelmektedir. Bu bağlamda, enerji güvenliği, devletlerin dış politika stratejilerinin merkezinde yer almakta, küresel güç dengelerini yeniden şekillendirmekte ve uluslararası sistemde kalıcı etkiler bırakmaktadır.