Prof.Dr. Nezir Akyeşilmen / Selçuk Üniversitesi
Sürü psikolojisi kavramı birçok durum ve olayı anlatmak için kullanılır. Özü itibariyle bilerek ya da bilmeyerek çoğunluğa uyma ya da popüler olana yönelme anlamına gelir. Bugün toplumsal ve siyasal olaylarda en çok görülen davranış biçimlerinden birisidir. Sosyal medya ve kitle iletişim araçları sürü psikolojisinin oluşmasına neden olan en güçlü ve etkin yöntemlerin başında gelir. Çünkü oralardan sürüye(çoğunluğa) ulaşmak daha kolay.
Sürü psikolojisinin birçok özel ve genel nedenleri vardır. Fakat başlıcaları dışlanmamak, maddi-/manevi zarar görmemek, çıkarlarını korumak, umutlarını beslemek, güdülerini takip etmek (nefret söylemi/ırkçılık/yabancı düşmanlığı durumlarında), sürüden ayrı düşmemek ve kafa konforunu korumak.
Sürü psikolojisinde rol oynayan/tetikleyen diğer önemli faktörler cehalet, tembellik, okumamak, araştırmamak, komplo teorilerinin yaygın olması, ön kabuller, ön yargılar, siyasi gerginlik, adaletsizlik, eleştirel bakamamak, otoriter rejimler, taassup, bağnazlık, radikallik, kimlik unsurları, aidiyet anlayışının güçlü olması vs. Sürü psikolojisinin nesnel nedenlerinin yanında kültürel nedenleri de vardır. Örneğin, “sürüden ayrılanları kurt kapar” anlayışı tipik bir sürü psikolojisi kültürünün temelini oluşturur. Siyasal ve sosyal gelişmeler ya da durumlar da bunu besleyebilir. Örneğin, otoriter rejimlerde yapılan toplu gösteriler, kutlamalar, stadyum gösterileri, bayrak asmalar, birlik-beraberlik, yerli ve millilik söylemleri. Moda, trendler, top 10 türü şarkılar, seçim kampanyaları, popüler kişiliklerle özdeşleşme süreçleri. Sürü psikolojisi ile ilgili yapılmış yüzlerce deney vardır. Nedenleri ve sonuçları farklı olsa bile hepsinin mantığı aynıdır: Kendin olamama, ahlaki, insani ve eleştirel düşünme yerine, düşünmemeyi tercih etme.
Sürü psikolojisi her zaman kötü değil ve hep kötü sonuçlar vermeyebilir. Örneğin, iyilikte yarışmak gibi bir konuda sürü psikolojisi yararlı sonuçlar verebilir. Çevrenin korunması, internetin etik kullanımı, üretim ve iyi davranışların yaygınlaştırılması gibi yönlendirici girişimler de yararlı sonuçlar verebilir. Bu nedenle, kötü olan sürü psikolojisinin kendisi değil, sonuçlarıdır. İyilik için tasarlanan sürü psikolojisi iyi sonuçlar, kötülük için dizayn edilen sürü psikolojisi de kötü sonuç verir. Neticede, insan sosyal bir varlık olduğu için ne kadar okusa, ne kadar araştırsa ve ne kadar mantıklı davransa bile bazen anlık gelişen olaylarda kötü bile olsa sürü psikolojisinden kurtulamayabilir. Fakat rasyonel ve ahlaklı olanı, iyilik için bile olsa sürü psikolojisinin sorgulanması ve bireysel neden ve kararların alınması daha doğru olur.
Hepsinde olmasa bile sürü davranışlarının büyük çoğunluğunda manipülasyon ve yönlendirme süreçleri işletilmektedir. Bugün bu işi ucuzlatan ve kolaylaştıran bir araç var: İnternet ya da siber uzay, özellikle Sosyal medya. İnsanlar Youtube’da bir konu ile ilgili en çok izlenen videoları tercih ederler, internette en çok dinlenen şarkıları izlerler, en çok satın alınan ürünü alırlar. Gerçekte öyle olup olmadığını araştırmadan nesnelerin altındaki rakamlara bakarak bunları yaparlar. Tabi bunların çoğu zararsız ya da kabul edilebilir yönlendirmeler. Peki ya toplumları bölen, kutuplaştıran, ayrıştıran algı operasyonlarına ne demeli?
Sosyal medya, özellikle anlık ve kısa cevaplarla yönetilen platformlar, örneğin Twitter en büyük sürü psikolojisi araçlarının başında gelir. Belli bir gruba ait kişiler burada gettolar oluştururlar. Toplu saldırılar, toplu savunmalar, komplo teorileri ve toplu linçler… Twitter başta olmak üzere, genelde sosyal medya araçları insanları radikalleştirir, sürü psikolojisine sürükler.
Trolleşme için birebirdir. Bazen hiç beklemediğiniz kişilerden çok seviyesiz, ahlaksız, vicdansız bir tavır ya da mesaj görebilirsiniz orada. Bunu yaptıran şey aslında sürü psikolojisidir. Bir süre sonra, bu tür davranışları tekrarlamak ve alışkanlık haline getirmek artık zamana kalmıştır. Bu sürecin kaçınılmaz sonucu azılı bir trol ya da troliçe olmaktır. Bugün etrafınıza bir bakın Allah aşkına! Normalde uzun süredir akıllı, terbiyeli, ahlaklı zannettiğiniz birçok koca koca (aslında o da bir algıymış) kişiliklerin nasıl da sosyal medyada özellikle zaman (hızlı) ve mekanla (az kelime) sınırlı Twitter’da alçaldıklarını, ahlaksızlaştıklarını, saldırganlaştıklarını, radikalleştiklerini ve sürüleştiklerini, sanal katil olduklarını, trolleştiklerini, ırkçılaştıklarını, düşmanlaştıklarını, bu yaşa kadar söylediklerinin ve yaptıklarının tersini söyleyip yaptıklarını göreceksiniz. Burada suç Twitter’da mi? hayır! Suç o süreci yönetemeyenlerde. Gaza gelenlerde. Bir saniye bile düşünme ihtiyacı duymayanlarda. Suçu psikolojiye de atamayız: “Sürü psikolojisine kapıldım, ne yapalım!” deyip kendisini temize çekemez hiç kimse. Bütün bu hengâmede az da olsa sürüye katılmayanlara ne diyeceğiz o zaman!
Sürüden kaçınmanın zor olduğu bir gerçek, fakat imkansız değil. Özellikle Empati ve eleştirel düşünme (hatta vasıfsız bir düşünme bile :) bu konuda bize yardımcı olabilir. Dijitalleşme çağında siber araçların doğru ve etkin kullanımı, dijital platformların ahlaki, sorumlu ve güvenli kullanımı gibi bir takım yeteneklerin kazanılması hayati derecede önemlidir. Fakat her gün ortalama online 10 milyar GB bilginin üretildiği bu çağda kazanılması en acil ve elzem yetenek şüphesiz eleştirel düşünme kabiliyetidir.
İhbar Hattı
0530 842 5945
