Yolcu Tv Haber

 ŞAMANIN AYDINLAŞMASI 

 Yeni Tamam Bilici 

  Mustafa  Muharrem / Şair-Yazar

Tanzimat ile birlikte Türk insanı yeni bir toplumsal dönüşüm projesinin konusu olmaya indirgendi. Rüyaların yönettiği, hatta yaptırım uyguladığı, tarihten kovalama tehditleri savurduğu, önerilerini kırbaç gibi şaklatan bir projeydi bu. Türk insanı, bu rüyanın tabircisi entelijansiyayı pek önemsemedi ama çizilen krokilere ciddi bir itirazda da bulunmadı.   

XIX. yüzyıl Avrupasında yaşam mühendisliği imtiyazını çoktan kopartarak alan aydın, bizim de etkinlik stilimiz için model karakter olarak benimsenmişti bile. Namık Kemâl-Ziya Paşa- Şinasî triosu, batılı entelektüelin tarihsel serüveni ile yaşıtlık iddiası biçiminde başlayan kamaşmanın ilk örnek verimleriyle zihin müzemizde çoktan yerini aldı. Ancak, bu trionun seslendirmeye çalıştığı coşkun mizaç, Nitzsche’den ödünç bir terimle söylersek, Dionizyak tavır, günümüze kadar kesintisizce  süren yeni bir şamanlık etkisi üretti.

Aydının halkla arasındaki ilişki, bütün meşruiyetini ve etik nedenini, Osmanlı’daki ‘İlmiye’ mensuplarından geri alıp İslâmlık öncesi sosyo-kültürel bir tepe konumunda duran ‘Şaman’a iade sonucu elde etmekte ve aklamaktadır. Kültürün bu noktadaki hizmeti kronolojik seyrin vardığı ve daha ileride de geçeceği varsayılan muhtemel aşamaya değil, oluşum öncesi döneme doğru bir ters yön, bir aksi teveccüh izler. Elbette ne Tanzimat kuşağı, ne de sonraki jenerasyon İslâm öncesi geçmişte kalan ‘şaman’ ile, ‘ilmiye’nin Türkiye insanı adına üslendiği anlamsal-işlevsel içeriği takas etmeyi düşünmüştür. Mürekkep yalamış olmayı kitlenin iradesini hiçleyerek sosyal muafiyete ve tarihi kurgulama mazeretine tanınmış bir hak olarak görenlerin asla giremedikleri soru(n), ne için, nasıl bir aydın ve nasıl bir hayat içeriklenmesine dönük arayışın  belirsizliğidir. Ülkenin siyasal tanımı ve iktidarın kimliği, bu belirsizliğin somut yaşantısını ortaya koyarken aydının mistikleştirilmiş portresiyle bütünleşivermiştir.

Tanzimat Edebiyatı tamlamasıyla adlandırılan geç kırılma, şiirde siyasal temlerin, kavramların, siyasal eleştiri ve tutumların prototiplerini musallat etti bize. Kısa bir süre içinde, dîvan şiiri estetiğinde ve halk şiirinin dünyasında benzeri görülmemiş bir izlek zenginliği doğdu. İşin garibi burada bir doğumdan çok evlatlık edinmekten sözetmek daha doğru. Geriye, bu içeriği besleyecek kelime repertuarı ve vurgular kalıyordu. İşin plâstik boyutu, dîvan şiirine özgü teknik bir gereç denkliğinde algılandığından, kolayca çözüme kavuşturuldu: Hazır kalıpların kolektif bilinçaltında yarattığı ortak tını. Toplumsal ve siyasal hareket deneyimini müsamere için ilk kez sahneye çıkaran bir halkın görüş önderleri, kitlenin ritmine dair hiçbir örneğe sahip değildi çünkü. Çünkü kamusal yaşamın dizaynında baskın öğe, folklorik bir yataylaşma ve genleşme gösterse de, dinin referansı ile hayatiyeti kesilmeyen organik tümellikti. Bu organik tümellik içinde birey, kozmik bütünlüğün erk bölüşümü düzleminde şerhini ‘nizam-ı âlem’ aygıtının devamı biçiminde yapan örgütlenişin varlık koşulu olma işlevine haizdir. Bireyler ve katmanlar arası benzemezlikler, ontolojik değil ampiriktir. Değerler ve dışavurumları, kişilerin tercih oydaşıklıklarına göre meydana getirdikleri seçenek kümelenmeleri havuzlarında bekler. Üst-kimlik, bu benzemezliklerin ötekileşmemesi ve yalıtılmaması için bir terbiye emniyetidir yalnızca.      

Toplumsal durağanlık fotoğrafı çekilebilir bu pozda. Ancak ‘meşk’ yatay bir donukluğun korunmasına verilmiş bir gardiyan alımlama ve çoğaltma zamiri olmamıştır hiç. Tersine, bir dikeyleşme egzersizi olarak ‘meşk’ herkesi kapsayan şart eşitliği taahhüdüdür ve kollektif belleğin derinleştirilerek tazelenmesi mümkünlüğüdür.

Şaman, epik ve mitolojik durumları soluyarak yaşayan insanların günlük faaliyetlerine tutulan ruhanî bir ayna göreviyle, doğayı ve hayatı kendi karizmasıyla çevreleyip kuşatır. Şamanın rolünü icrası, hayatın epik damarların hacmince akışkanlık kazanabilmesine bağlıdır. Gerçi, müslümanca bir yaşantı seçeneğinin tarihte açtığı koridorda da bu sosyal rol, dekoratif ve semantik değişikliklerle sürer. Ne ki, burada karşımıza çıkan, kötülüklere ve kötüye karşı kişiyi bariyere alan arınıklık savunusu üyeleridir. Etik temelin günlük pratikleri mecaz, mesel, menkıbe aracılığıyla estetize bir çit içinde muhafaza çabası, toplumsal kodun denetime açık alanları boşlamaması hassasiyetini hazırlar.        

Şamanın asıl tenasühü, Batı’ya yönelme adımlarının hızlanmasıyla ‘kalemiye’ de gerçekleşir. Bu metanpsikozun uç öznesi, aydının kendine biçtiği tarihsel ve toplumsal sorumlulukla somutlaşır. Şamana aykırı bir paradokstur bu: Şaman, kitlesinin kalbidir. Oysa aydının mensubiyetinde belirleyici öğe, kendi halkı dışındaki insan toplamının bir bölümüdür. Kendi toplumunun ve insanının üstüne sarkan bir dışarlık uzantısıdır aydın; bu yüzden de yabanlık ilâvesi sunar. Çünkü aydının başlangıç noktası, insanını başkalarının süzgecinde elemektir. Aydın şaman gibi kafası, yüreği ve ayaklarıyla halkın sesine katılmamakta; tarihsel ilerleme parkurunu göstererek halkını burada çok önceden startı verilmiş bir koşuda yarışa girmeye zorlamaktadır. Halbuki, bu koşunun bazı etapları çoktan geride kalmış ve kapanmıştır. 

Aydın, kendi insanının tarihi ve hayatı yeniden inşası için bilinmeyen bir bölgede arsa bulma ihtiyacı ile bu olimpiyat adına konuşmaktadır. Ayrıca şamandan farklı olarak, siyasal iktidardan hisse koparmak, becerebilirse payını arttırmak arzusundadır.  Oysa şaman, danışılan, fikrine başvurulan ve onayına gidilen bir bilgelik odağıdır.