Prof. Dr. Afşin Şahin Yazdı: Nüfusun Yaşlanması, İklim Değişiklikleri ve Gelecekte Bankacılık Sektörü

Prof. Dr. Afşin Şahin / Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi

Dünya ekosisteminde; iki önemli problemin artan bir oranda insanlık tarihini yakın zamanda beklediği görülmektedir. Bunlar; iklim değişikliği ve nüfusun yaşlanmasıdır. İklim değişikliği; başta çevre olmak üzere sürdürülebilir kalkınmaya zarar verebilecek, insan yaşamı ve gelişiminin önünde engel oluşturabilecek tehlikeler barındırmaktadır. Son yirmi yılda gerek medya gerekse de akademik çevrelerde sıklıkla tartışılan bu konu, bireylerin gözlemlerine ve yaşam tarzlarına yansımasıyla alarm durumuna gelmiştir. Üretim düzeyini artırma yarışı, çarpık kentleşme vb. insan refahını artırma yarışı akabinde insanın refahını başka kanallardan azaltmaya başlamıştır  

Demografik yapının dönüşümü ve değişimi ile ilgili olan yaşlanma sorunu da iktisadi boyutları ön plana çıkan bir gözlemdir. Sciubba (2020) ve Bloom ve Zucker (2023), yaşlanma ve etkileri konularında incelenebilir. Ülkelerin genç nüfuslarının yaşlanması ve işgücü kaybının yaratacağı ekonomik etkileri hızla gündemlerine aldıkları, sağlık, sigortacılık, bankacılık gibi sektörlerini bu değişme uyarlama çabası içinde oldukları görülmektedir.

Türkiye açısından da geçerli olan yukarıda açıklanan her iki durum da makro iktisadi ve bankacılık sektörü göstergelerini kayda değer biçimde etkileyebilecektir. Birimci olumsuz gösterge iklim değişiklikleri ilgilidir ve Türkiye’de yağışların düzensiz ve artan bir seyir izlemesi, sıcaklıkların mevsim normallerinin üzerinde olması, geleceğe dönük endişeleri artırmaktadır. Grafik 1’de izleneceği üzere, Türkiye’de yağışların seyri, yıllar itibariyle dalgalanmaktadır.

Grafik 1. Türkiye Ortalama Yıllık Yağış Verileri, 1970 – 2023.

Kaynak: T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü

Grafik 2. Türkiye Yıllık Ortalama Sıcaklık Verileri (Seçilmiş Yıllar)

Kaynak: T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü

Artan sıcaklıklar (Grafik 2) ve iklim değişikliklerinin ekonomiye başta tarım sektörü olmak üzere önemli yan etkileri söz konusudur. Verimsizlik ve etkinsizlik, söz konusu olumsuz hava koşulları nedeniyle yükselmektedir. Dünya genelinde artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tarımsal ürünlerde verimliliğin de artması önem taşımaktadır.

Toplumsal yapı içinde de gözlenebilen demografik dönüşüm ve değişim genç nüfus avantajının kısa vadede kaybedilmesi ve ekonomiye maliyet yüklemesi anlamına gelebilecektir. Geçmişte yaşanan hızlı nüfus artışı ve halihazırdaki seyri demografik değişimin izlenebileceği bir göstergedir. Büyüme modellerinin Türkiye’de Orta Vadeli Program’a (2024-2026) göre; 2024 yılı sonunda nüfus yaklaşık 86 milyon iken, 2026 yılında 88 milyon olması beklenmektedir.Aşağıdaki Tablo 2 ve Grafik 3-4 incelendiğinde, ileriki yıllarda Türkiye’nin nüfus artış hızının önemli ölçüde düşmesi beklenmektedir.

Grafik 3. Türkiye’de Nüfus Projeksiyonları Ana Senaryo (2024-2100)

Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları, 2023-2100

Grafik 4. Demografik Göstergeler

Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları, 2023-2100.

İklim değişiklikleri ve yaşlanma konusu; toplumsal ve iktisadi yapının dönüşümü, genel refah yapısındaki değişim gibi pek çok alanda etkili olmaktadır ve gelecekte sürdürülebilirlik problemlerinden bir tanesi olacağı mevcut ve geçmiş veriler ve geleceğe dönük projeksiyonlardan anlaşılmaktadır. The Economist’e (2021, s. 13) göre; bu iki konu kamu harcamalarının artmasına yol açacaktır. Kamu harcamalarındaki artış, devlet iç borçlanma senetlerinin faiz oranlarının yükselmesini beraberinde getirecektir. Bir sonraki aşamada bankacılık sektörü bu iki değişimden etkilenebilecektir ve derinlemesine bir analiz ile bu etkiler ortaya konulabilecektir.