Sanat, insanlık tarihinin en güçlü ifade araçlarından biri olmuştur. Ressamın fırçasında, şairin dizelerinde, müzisyenin notalarında ya da yönetmenin karelerinde, çağın ruhu yankılanır. Güncel olaylar ise bu ruhun hammaddesidir; sanat, onları bir ayna gibi yansıtırken bazen de bir çığlıkla dönüştürür. Dünyanın dört bir yanında kaos, umut ve değişim rüzgârları eserken, sanatın bu olaylarla ilişkisi daha da belirgin hale geliyor.
Güncel olaylar, sanatı besleyen bir nehir gibidir. Ukrayna’daki savaşın dumanı hâlâ gökyüzünü kaplarken, sokak sanatçıları Kiev’in duvarlarını umut dolu mural’larla donatıyor. Filistin’deki çatışmaların gölgesinde, Gazze’li bir şair, yıkıntılar arasında dizeler yazarak insanlığın vicdanına sesleniyor. Öte yandan, iklim krizinin alarm zilleri çaldığı bir dünyada, aktivist sanatçılar plastikten heykeller, eriyen buzdan enstalasyonlarla sessiz çığlıklar atıyor. Sanat, yalnızca olanı belgelemekle kalmaz; ona anlam katar, sorgular ve bazen de yön verir.
Peki, sanat güncel olaylara nasıl bir katkı sağlar? Öncelikle, duyulmayanı duyurur. Medyanın gürültüsünde kaybolan küçük hikâyeler, bir tablonun renklerinde ya da bir şarkının nakaratında yeniden hayat bulur. Mesela, 2024’te ABD’deki protestoları konu alan bir belgesel, sadece haber bültenlerinin ötesine geçip bireylerin iç dünyasına dokunarak empati köprüleri kurdu. Sanat, bu yönüyle bir katalizördür; toplumu uyandırır, tartışmayı ateşler.
Ancak sanatın bu ilişkisi her zaman masum değildir. Güncel olaylar, sanatı propaganda aygıtına da çevirebilir. Devletler ya da güçlü lobiler, sanatı kendi anlatılarını dayatmak için kullanabilir. Tarih, bunun örnekleriyle dolu: Soğuk Savaş’ta ABD ve SSCB, sanatı ideolojik bir silah olarak kuşandı. Bugün de benzer oyunlar oynanıyor; sosyal medyada viral olan bir eser, kimin elinde ve ne amaçla yaratıldığı sorusunu akla getiriyor.
Sonuç olarak, sanat ve güncel olaylar ayrılmaz bir dansın iki partneri gibidir. Biri diğerini besler, diğeri ötekini anlamlandırır. Sanat, savaşın yaralarını sarabilir, adaletsizliğe isyan edebilir ya da umudu yeniden yeşertebilir. Ancak bu dansın ritmi, sanatçının cesaretine ve toplumun ona verdiği değere bağlı. Toplum ve sanatçı cesaretini yitirirse o zaman yapılan sanatın bir anlamı kalmaz.
Türkiye’de Güncel Sanat Eleştirisi: Sessizlik mi, Çığlık mı?
Türkiye’de sanat, tarih boyunca hem bir direniş alanı hem de bir ayna oldu. Güncel sanat sahnesi ise bu mirası taşımaya devam ediyor; ancak sanat eleştirisi, bu dinamik ortamda ne kadar etkili bir ses olabiliyor? Ressamların tuvallerinde, heykeltıraşların formlarında ya da performansı sanatçılarının bedenlerinde çağın nabzı atarken, eleştiri bu nabzı ne ölçüde yakalıyor ne ölçüde yönlendiriyor? Türkiye’de güncel sanat eleştirisi, sessiz bir gölge mi, yoksa güçlü bir çığlık mı?
Öncelikle şunu söylemek gerekir: Türkiye’de sanat eleştirisi, uzun süredir bir kimlik arayışı içinde. 2000’lerin başında bienaller, sanat fuarları ve bağımsız galerilerle başlayan hareketlilik, güncel sanatı görünür kıldı. İstanbul Modern gibi kurumlar, Sakıp Sabancı Müzesi gibi mekânlar ve tabii ki Arter’in yükselişi, sanatı geniş kitlelerle buluşturdu. Ancak bu bolluk, eleştiri kültürünü aynı oranda güçlendiremedi. Sanat yazıları, çoğu zaman sergi tanıtımlarından öteye gidemiyor; derinlemesine analiz ya da sorgulama ise nadir görülüyor. Bu dönemde sanatla ilgili paylaşımlar genellikle “güzel olmuş” ya da “etkileyici” gibi yüzeysel yorumlarla sınırlı kalıyor. Yazar kendini riske atmak istemiyor ve genelde yapıcı bir eleştiri üretmesi pek olanaklı olmuyor.
Peki, neden böyle? Birincisi, eleştirinin kurumsal zemini zayıf. Batı’da sanat eleştirisi, akademi, dergiler ve gazetelerle desteklenirken, Türkiye’de bu alan genellikle bireysel çabalarla ayakta duruyor. Sanat gazeteciliği azalırken, eleştirmenler ya sanatçılarla dostane ilişkiler nedeniyle susmayı tercih ediyor ya da ekonomik kaygılarla risksiz sularda yüzüyor. İkincisi, Türkiye’nin politik atmosferi. Güncel sanat, sıklıkla toplumsal meselelere dokunuyor—sansür, ifade özgürlüğü, çevre krizleri—but eleştirmenler, bu hassas konularda cesur bir duruş sergilemekten çekinebiliyor. Sonuç? Eleştiri, sanatın gölgesinde bir nezaket oyunu gibi kalıyor.
Yine de umut veren örnekler yok değil. Örneğin, 2024’te İstanbul’da gerçekleşen bir sergide, göçmenlik üzerine yapılan bir enstalasyon ciddi bir tartışma başlattı. Bağımsız bir eleştirmen, eserin estetik gücünü överken politik mesajının yüzeyselliğini sorguladı ve bu, sanat çevresinde haftalarca konuşuldu. Benzer şekilde, bazı genç eleştirmenler, dijital platformlarda sanatın güncel olaylarla bağını cesurca masaya yatırıyor. Ancak bu çığlıklar, henüz bir koroya dönüşmedi.
Türkiye’de güncel sanat eleştirisinin bir diğer sorunu da dil ve erişim. Eleştiri, genellikle elit bir çevrenin tekelinde; akademik jargonla yazılan metinler, sanatsevere değil, sanat tarihçisine hitap ediyor. Oysa sanatın kendisi sokakta, mahallede hayat buluyor. Eleştirinin bu kopukluğu, onun etkisini sınırlıyor. Sanat halktan kopuk bir form aldıkça eleştirilerde bu minvalde yapılmaktadır.
Türkiye’nin güncel sanat eleştirisi bir yol ayrımında. Ya sessizce sanatın gölgesinde kalmaya devam edecek ya da bir çığlık olup sanatı daha ileriye taşıyacak. Bunun için eleştirmenlerin cesaretine, sanatçıların eleştiriye açıklığına ve toplumun bu diyaloğa katılımına ihtiyaç var. Sanat, Türkiye’nin kaotik, tutkulu ve renkli ruhunu yansıtıyorsa, eleştiri de bu ruha hak ettiği derinliği katmalı. Soru şu: Bu aynayı tutacak eller, kalemler nerede? Bir kaygı gütmeden ses getirecek bir eleştiri yapacak sağlam kalemli yazarlar var mıdır?
Yorumlar (0)