Yolcu Tv Haber

Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) istişare organı olan Aksakallar Konseyi hakkında Türk Kamuoyunun yeterince bilgi sahibi olduğunu söylemek mümkün değildir. O nedenle bugünkü yazımda Türk Milletinde “Aksakallık Kurumu” ve bu kurumun TDT bünyesinde üstlendiği fonksiyonunu ele almak istiyorum.

Her milletin sosyal yapısında renklerin bir değeri vardır. Türk toplumlarında renkler, toplumun sembolü olarak siyasi ve toplumsal hayatın temsili olmuştur. Doğayla iç içe yaşamış olan Türkler, renklere bir takım kültürel değerler yükleyerek millî anlamda kullanmışlardır. Türklerde aklık, temizlik, yücelik ve ululuk anlamına gelmektedir. Ak rengi, Türk kültüründe, duruluğun, saflığın temizliğin, bilgeliğin, adaletin, gücün ve olgunluğun sembolü olmak üzere oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olmuştur. Bu bağlamda, günümüzde başta Kazak ve Kırgız Türklerinde olmak üzere “Aksakallılar Kurumunda” bilgeliğin, adaletin ve olgunluğun sembolü olarak toplumun en saygın kişiler olarak yer almıştır. Türk toplumlarının Aksakallara vermiş oldukları değerler çerçevesinde, Aksakallar, Türk devletlerinde yerel yönetimden sorumlu olan kişiler olarak toplumsal hayatla ilgili hizmetlerde aktif rol oynamışlardır. Tük toplumlarında Aksakallıların tecrübelerine itibar edilmiş ve uyuşmazlık çözümünde kendilerine önemli sorumluluklar yüklenmiştir.

Türk mitolojisinde bilgelik, çok büyük bir güç olarak görülmüş ve Türklerde bilgeliğin, doğru ve faydalı bilgiyi hayata dair unsurlar ile harmanlanarak kullanılmasıyla doğduğuna inanılmıştır. Bahsi geçen bilge kişiler, muhakeme ve yargılama gücünü etkin bir şekilde kullanabilmiş ve uyuşmazlıkları kısa sürede, yaratıcı şekilde çözebilmiştir. Özetle, geçmişten beri Türklerde, “Aksakallılar” a oldukça önem verilmiş olup adı geçen bilgili, tecrübeli kişilere danışılmadan karar verilmemesi bir gelenek haline gelmiştir.

Türk kültüründe oldukça önem verilmiş olan bilge kişiler, toplumların düzeninin sağlanması açısından odak noktası olmuştur. Bilge kişi, olaylara diğer kişilerden farklı bakabilmesi, bilgi ve olaylar arasında bağ kurabilmesi, derin ve sistematik düşünebilmesi sebebiyle, toplumun çözemediği sorunların çözümü için danışma mekanizması olarak rol oynamıştır. Geçmişten günümüze hakemlik mesleği olan Aksakallık, halkın sorunlarına çözüm üretmeye çalışan değer kurumu olarak görülmüştür.  Bir nevi kurum temsilcisi olan Aksakallılar, toplum sorunlarını çözerek, topluma yön verme görevini üstlenmiştir. Türk toplumlarında Aksakallar, boylar ve halklar arasındaki uyuşmazlıklarda önemli roller üstlenmişlerdir. Ayrıca, Aksakallar, büyük uyuşmazlıklarla ilgilenen ve idarecinin ilk olarak başvurduğu, Türk devlet düzeninde beylerin yanında yer almış bilge kişiler olarak danışmanlık kurumu olarak da görev yapmıştır. Örneğin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Aksakallara yönetimde söz hakkı verilerek devlet düzeninin gelişmesine yardımcı olmaları sağlanmıştır. Ayrıca Aksakallar, uyuşmazlık çözüm mekanizması olarak sorunları, hikmet-i hükümet geleneği kapsamında, uhulet ve suhulete dayalı çözmeye çalışarak hukuki bir müessese olarak da faaliyetlerde bulunmuştur. Orta Asya’da Aksakallar, taşra yönetiminde oldukça söz sahibi olmuştur. Köy halkı, uyuşmazlık çözümü için yargıya gitmeden önce Aksakala başvurarak uyuşmazlıklarını çözmeye çalışmıştır. Ayrıca, adı geçen bilge kişiler, kan davası gibi uyuşmazlıkların çözümünde de yol göstermede oldukça önemli rol oynamıştır. Yönetici sınıfına mensup olan Aksakallılar, halkın hakemi rolünü de üstlenmiştir. Boylar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümünde önce taraflar dinlenmiş, ardından aksakallılar tarafından uzlaştırılmaya çalışılmıştır. Örneğin, Kırgızlarda herhangi bir uyuşmazlık durumunda, taraflar Aksakala başvurarak uyuşmazlıklarına çözüm aramaktadırlar (Geniş bilgi için bkz. Mehmet Yüce, Dilşad Keleş, Türk Toplumlarında Bir Alternatif Çözüm Yolu Olarak Aksakallık Kurumu, Türk Toplumlarında Bir Alternatif Çözüm Yolu Olarak Aksakallık Kurum Türk Toplumlarında Bir Alternatif Çözüm Yolu Olarak Aksakallık Kurum, ss. 435-442).

26 Nisan 2001 tarihinde İstanbul’da gerçekleşen Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nin yedincisinde Kazakistan’ın dönemin Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev Aksakallar Konseyi kurulmasını önermişti. Nazarbayev’in bu önerisi 5,5 yıl sonra 17 Kasım 2006 tarihinde Antalya’da gerçekleşen Zirve’de de tekrarlamıştır. 3-4 Ekim 2009 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı İlham Aliyev’in ev sahipliğinde Nahçıvan’da gerçekleşen Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nin dokuzuncusu imzalanan Nahçıvan Anlaşmasıyla Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi kurulmuştur. İstanbul Zirvesi’yle (2020 yılı) Nahçıvan Anlaşması ile kurulması kararlaştırılan Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi hayata geçirilmiştir. Bu konseyin bünyesinde yer alan Devlet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, Kıdemli Memurlar Komitesi, Aksakallar Heyeti ve Sekretarya hayata geçirilmiştir. Nahçıvan Anlaşması’nın 9. maddesiyle bir danışma kurumu niteliğinde kurulan Aksakallar Konseyi, TDT’nin faaliyet ve geleceğiyle ilgili önemli tavsiyelerde bulunmayı görev edinmiştir. Aksakallar Konseyi, devlet başkanlarının belirledikleri istikamet çerçevesinde Türk dünyasının, Türk devletleri arasındaki ilişkileri geliştirmek, ekonomik, sosyal, kültürel alanlarda katkı sağlamak için gerekli önerilerde bulunmayı üstlenmişlerdir.

TDT bünyesinde kadim Türk geleneğinin önemli kurumlarından biri olan Aksakallar Kurumu’na yer verilmesi “kadim gelenekten güçlü geleceğe” ilkesinin bir yansıması olarak görmek mümkündür. Bilindiği üzere Türk topluluklarında Aksakallar savaş döneminde yönetici, barış döneminde danışman ve sorunları çözen bilge kişi olarak görev üstlenmişlerdir. İnsanlık tarihinde toplumların, en bilgin, tecrübeli insanlar tarafından yönlendirildiği göz önünde bulundurulduğunda, Aksakallar, halkları doğrudan veya dolaylı olarak yönetmiş, onlara yol gösterici olmuştur. Aksakallar Kurumu hali hazırda Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nin tümünde geleneksel fonksiyonu yanında Anayasal bir kurum olarak ta faaliyetini sürdürmektedir. Bu kurumun TDT bünyesinde önemli bir organ olarak yer alması Aksakallık kurumunun geleneksel fonksiyonu yanında gerek Sovyet mirası olarak bölgede mevcudiyeti devam eden sorunlar gerekse bölgede çıkması olası sorunlar için alternatif çözüm mekanizması olarak etkin rol alması beklenmektedir.

Aksakallar Konseyi, kurulduğu yıldan beri belli aralıklarla toplanmakta ve istişari nitelikte karar almaktadır. Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Konseyi 16. Toplantısı 29 Kasım 2024 Macaristan’ın başkenti Budapeşte’de gerçekleştirdi. Macaristan’ın ev sahipliğinde düzenlenen toplantı, Teşkilatın Türk Devletleri arasındaki işbirliği ve dayanışmayı arttırma çabalarında bir başka dönüm noktası olmuştur. Budapeşte’deki toplantı sırasında Aksakallar Konseyi üyeleri, Zirvelerde ortaya çıkan girişimlerin başarılı bir şekilde uygulanmasını gözden geçirerek, TDT’nin acil küresel ve bölgesel zorlukları ele alma konusundaki kararlılığını vurguladılar. Ayrıca 2024 yılında Aşkabat’ta düzenlenen Aksakallar Kionseyi 15. toplantısının tavsiyelerine ilişkin kaydedilen ilerlemeyi de gözden geçirdiler. Toplantıda ayrıca, “Türk Dünyasının Güçlendirilmesi: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve Herkes için Güvenlik” sloganıyla 6 Kasım 2024 tarihinde düzenlenen Bişkek Zirvesi’nde başlatılan girişimlere ilişkin güncel gelişmeler paylaşıldı.