Azerbaycan Ekonomik Reformlar ve İletişim Analiz Merkezi (CAERC) tarafından Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) işbirliğiyle hazırlanan (TDT resmi web sitesinde yayınlanan) Ocak-Haziran 2024 dönemi kapsayan “Türk Devletlerinin Ekonomik Görünümü” başlıklı raporu üye ülkelerinin ekonomik gelişmelerine ışık tutacak birçok veriyi paylaşmaktadır. Raporda önemli gördüğüm bazı verileri sizlerle paylaşmak istiyorum. Ancak Türkiye’nin mali durumu farklı bir yazıya konu edileceği için burada ele alınmayacaktır.
Rapora göre TDT’ye üye ve gözlemci ülkelerinin toplam yüzölçümü 4.823.500 kilometre kare, nüfusları 174.500.000, ilk altı aylık GSYİH’ları 900,4 milyar $ ve ticaret ciroları 508,8 milyar $ civarındadır. Bu veriler itibarıyla TDT’ye üye ve gözlemci ülkeler,1,7’si dünya yüzölçümünün %0,95’i, nüfusun 2,2’si, GSYİH’sını %1,7’si, ticaret cirosunun %2,4’üne sahiptir. Söz konusu ülkelerin GSYİH gelişmelerine bakıldığında Azerbaycan % 4,3; Kazakistan %4,1; Kırgızistan %8,1; Türkiye %13,67; Özbekistan %6,4; Macaristan %1,3; Türkmenistan %6,3 ve KKTC % 3,7 oranında büyüme göstermiştir.
Ülkeler itibarıyla alfabe sırasına göre bakıldığında Azerbaycan, ihracat 10.924,7 milyon $ (%18,4 düşüş göstermiştir), ithalat 7.300,7 milyon $ (%6,8 artış göstermiştir), dış ticaret dengesi ise 3.624,0 milyon $ fazlalık vermiştir. Ekonomi büyümede petrol ve doğal gaz aslan payı almıştır. Bununla birlikte sanayi (18.520,8 milyon $) ve tarımın da payları (354,1 milyon $) önemli gelişme göstermiştir. Ülkenin sabit sermaye stoku 4 696.94 milyon $ (%9,4 artış) ve banka varlıkları 29.604,8 milyon $ (%2,3 artış) düzeyinde gerçekleşmiştir. Kamu maliyesi dengesine bakıldığında Karabağ savaşı sonrası bölgede gerçekleştirilen yoğun imar ve alt yapı yatırımlarına rağmen bütçe fazlalık vermiştir. Azerbaycan’ın bütçe geliri önceki yıl gelirlerine göre %21,7 artış göstererek 11.084,0 milyon $, kamu harcamaları ise %14,1 artış göstererek 9.442,4 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.
Orta Asya daha doğru bir tanımla Batı Türkistan’ın en büyük yüzölçümüne sahip ülkesi Kazakistan’a bakıldığında ihracat 39 271.1 milyon $ (%2,1 artış), ithalat 27.618,1 milyon $ (%7,6 azalış), dış ticaret dengesi 11 653 milyon $ fazlalık vermiştir. Ülkenin GSYİH’sı GSYİH* 109 993.73 milyon $ (%4,1 artış) olarak gerçekleşmiştir. Kazakistan’ın dış ticaretinde de petrol gelirleri aslan payı teşkil etmiştir. Burada sanayi üretimi 58.748,41 milyon $ (%2,9), Tarım ürünleri ise (3.377,01 milyon $ (%3,7 artış) olarak gerçekleşmiştir. Sabit sermaye yatırımları 17.575,08 milyon $, banka varlıkları ise 117.358,88 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Ülkenin kamu dengesine bakıldığında küçük düzeyde de olsa bütçe açığı söz konusudur. Kamu gelirleri 27.494,70 milyon $ (%4 artış), kamu giderleri ise 29 832.41 milyon $ (%4 artış) düzeyinde gerçekleşmiştir.
Batı Türkistan’ın yüzölçümü bakımından en küçük, doğası itibarıyla en muhteşem olan ve Tanrı Dağlarına ev sahipliği yapa su deposu ve nehirler yurdu Kırgızistan’a gelince ihracat 1.046,2 milyon $ (%4,8 artış), ithalat 5.442,6 milyon $ (%21,7 artış ) olarak gerçekleşmiş ve 4.396,4 milyon $’lük oldukça yüksek miktarda dış ticaret açığı vermiştir. Yer altı kaynaklar açısından oldukça fakir olan (altın madenleri hariç) ülkenin GSYİH’sı 6.305 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Burada sanayi üretimi 2.674,7 milyon $ (%1 artış), tarım üretimi ise 1 214.6 milyon $ (%3,3 artış) olarak gerçekleşmiştir. Ülke geleneksel anlamda tarım ve hayvancılıkta temayüz etmiştir. Yurt dışında çalışan işçi gelirleri ülke için önemli bir gelir kaynağıdır. Ülkenin sabit sermaye stoku 864.5 milyon $ (%60,5 artış) ve banka varlıkları 8.192,1 milyon $ (%31,7) olarak gerçekleşmiştir. Kamu mali denge açısında oldukça kırılgan olan Kırgızistan’da kamu gelirleri 2 486.3 milyon $ (%24,6), kamu giderleri ise 2.050.0 milyon $ (%6 artış) dolayısıyla gerçekleşmiştir. Bütçenin açık vermemiş olması ülke açısında büyük bir başarı olmuştur.
Batı Türkistan’da tüm devletlerle sınır komşusu olan, nüfus bakımından en yoğun ve girişimcilikte öncü ülke Özbekistan’a bakıldığında ise ihracat 12.993 milyon $ (%5,5 artış), ithalat ise 18 836 milyon $ (%10,6 artış) tutarında gerçekleşmiş ve dış ticaret 5 843 milyon $ açık vermiştir. Özbekistan’ın GSYİH 45.147 milyon $ (%6,4 artış) seviyesinde gerçekleşmiştir. GSYİH içinde sanayi üretimi 29.439 milyon $ (%7,8 artış), tarım üretimi ise 13.551 milyon $ (%3,8 artış) civarında olmuştur. Ülkenin sabit sermaye yatırımları 18.249 milyon $ (%36,6 artış) ve banka varlıkları 54.939 milyon $ (%20 artış) seviyesine yükselmiştir. Kamu mali dengesi açık vermiş, kamu gelirleri 9.628 milyon $ (%18,3 artış), kamu gideri ise 11.918 milyon $ (%16 artış) olarak gerçekleşmiştir.
Türk Dünyası’nın Avrupa’ya açılan kapısı olan Macaristan’ın ihracatı 79.308 milyon $ (%3,3 düşüş), ithalatı 70.885 milyon $ (%8,8 düşüş) miktarında gerçekleşmiş olup, dış ticaret fazlası vermiştir. 104.561 milyon $ (% 1,3 artış) olarak gerçekleşen GSYİH’si içinde sanayi üretimi 18.115 milyon $ (%3,2 düşüş) ve tarım üretimi ise 2.848 milyon $ (%2,9 düşüş) olarak gerçekleşmiştir. Ülkenin sabit sermayesi 19.889 milyon $ (%13,1 düşüş) ve Banka varlıkları 218.408 milyon $ (%8,2 artış) düzeyinde oluşmuştur. Kamu mali dengesine bakıldığında Macaristan bütçesinin açık verdiği görülmektedir. Bütçenin geliri 52.391 milyon $ (%6,2 artış), giderleri ise 59.756 milyon $ (%4,2 artış) olarak gerçekleşmiştir.
Taşkent zirvesiyle TDT gözlemci üye olarak kabul edilen KKTC’nin ihracatı 159.4 milyon $ (%26,92), ithalatı ise 2.817,3 milyon $ (%24,72 artış) miktarında gerçekleşmiş olup, dış ticarete 2 657.8 milyon $ açık vermiştir. KKTC’nin GSYİH’sı 4.453,8 milyon $ (%31,5 artış) olarak gerçekleşmiştir. GSYİH içinde sanayi üretimi 239.0 milyon $ (%6,5 düşüş), tarım ise 294.9 milyon $ (%3,9 artış) miktarında olmuştur. Ülkenin kamu mali dengesi küçük düzeyde açık vermiş, bütçe gelirleri 1.603 milyon $, giderleri ise 1.614 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.
Yorumlar (0)