Nevruz, Türk Dünyası’nda çok önemli bir kültürel ve geleneksel bayramdır. Her yıl 20 veya 21 Mart tarihlerinde, güneşin Koç burcuna girmesiyle kutlanır ve baharın gelişini simgeler. Nevruz, Türkler başta olmak üzere birçok Orta Asya, Orta Doğu ve Balkanlar’daki halklar tarafından çeşitli ritüellerle kutlanmaktadır. Türk Dünyası’nda Nevruz’un anlamı çok derindir. Doğanın uyanışı, yeni bir başlangıç, taze bir hayatın ve umutların simgesi olarak kabul edilir. Bu kutlamalar, hem tarihi hem de kültürel bir mirası yaşatmak amacıyla yapılır ve toplumsal birlikteliği pekiştirir.
Farsça yeni manasına gelen “nev” ile gün manasına gelen “ruz” kelimelerinden oluşan ve yeni gün manasındaki “Nevruz”, Türk Dünyası coğrafyasında büyük etkinliklerle kutlanılan bahar bayramının adıdır. Her ne kadar bu bayramı ifade etmek üzere Türk Dünyasında “ulusun ulu günü”, “Ergenekon”, “Bozkurt”, “Cagan”, “yeni gün” gibi birçok kelime kullanılmaktaysa da bunların hiçbiri “nevruz” kelimesi kadar kabul görmemiştir.
Tabiatın uzun kıştan çıkarak, canlanıp hareketlenmeye başladığı ilk gün anlamına da gelen nevruz, derin kış uykusuna yatmış olan tabiatın uyanışını simgeler. Nevruz sonbaharla birlikte serenata başlayan ve kışın kar kefenine bürünen canlıların bahar mevsimiyle yeniden dirilişinin bayramıdır. Nevruz, kış mevsiminde ölüm uykusuna dalmış mevcudatın baharın gelmesiyle yeniden dirilip bu büyük dirilişi kutlamak üzere rengârenk elbiselerini giyinen canlılar, ellerine güneşin yedi rengini yansıtan nevruz çiçeğini alarak insanoğlunu selamladığı, tabiatla insanlar arasındaki sıkı bağları gösteren eşsiz bir doğa bayramıdır. Nevruz; bahar ve bereketi, yeni yıl ve yılın başlangıcını çağrıştırır. Nevruz, Türk kültüründe baharı, yaşama sevincini, suyu ve kutsal arınmayı, yenilenmeyi, uyanan doğa ile birlikte bolluk-bereketi ile üremeyi simgeleyen anlam ve öğelerle yüklüdür.
Türk Dünyasında Nevruz, İslamiyet sonrası, eski inanç ve pratikleri taşıyarak devam etmiş, yeni kültürlerle yeni anlamlar kazanmıştır. Nevruz’a İslami olmayan inanç ve pratiklerle, İslamiyet’in kabulü sonrası Türk dünyasında inanılan dini inanışlar ve menkıbelerle kutsal kabul edilip yeni anlamlar yüklenerek İslami kimlik kazandırılmıştır. Mesela, Türk Dünyasında Allah, yeryüzünü 21 Martta yaratmıştır. Nevruz, Hz. Adem’in çamurdan yoğrulduğu, Adem ve Havva’nın buluştukları, Nuh’un gemisinin karaya vardığı, Yusuf Peygamber’in kuyudan kurtarıldığı, Hz. Musa’nın asasıyla Kızıldeniz’i ikiye böldüğü gün olarak kabul edilmiştir. Nevruz, Hz. Muhammet’in peygamber olduğu gün, Hz. Ali’nin doğum günü ve halife olduğu gün, Hz. Ali ile Hz. Fatma’nın evlendikleri gün, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in doğduğu gün, Kerbela olayının olduğu gün olarak da kabul edilmektedir.
Türklerin büyük tarihi geçmiş ve uygarlığa sahip olduğunun en açık göstergelerinden biri olan nevruz kutlama geleneği yeni yıl kutlama merasimidir. Bilindiği gibi eski Türk takvimi olan ve hala Türkistan’da halk arasında kullanılan 12 hayvanlı Türk takviminde yeni yıl 21 Martta başlamaktadır. Bu nedenle 21 Mart Türklerde yeni yıl bayramı olarak uzun zamandan beri kutlana gelmiştir. Nevruzun Türklerin tarihte bilinen en eski ataları olan Hunlar devrinden beri kutlandığı bilinmektedir. Bu gelenek Selçuklularda da sürdürülmüştür. Sultan Melikşah döneminde yapılan yeni takvimde nevruz yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Bu devrin ünlü devlet adamı Nizamülmülk “Siyasetname” adli eserinde, Selçuklu hükümdarlarının nevruz günü sarayın kapılarını halka açtıkları, onların dilek ve şikâyetlerini dinleyerek, isteklerini yerine getirmeye çalıştığı belirtilmektedir.
Nevruz Türkistan’da büyük bir coşkuyla ve en üst düzeyde kutlanır. Gerçi Sovyet yönetimince Türkistan’da tüm milli gelenekler gibi nevruzun da kutlanılmasına uzun bir süre müsaade edilmemiştir. Böylece uzun bir süre kesintiye uğrayan nevruz kutlamaları Sovyet rejiminin dağılmaya başlamasıyla 1988 yılından itibaren tekrar kutlanmaya başlandı. Günümüzde nevruz başta Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, Özbekistan, son zamanlarda Türkiye ve Kıbrıs olmak üzere, Türk dünyasında büyük törenlerle kutlanmaktadır. Bu kutlamalar ayrıntıda bazı farklılıklar göstermekle birlikte genel olarak ortak muhtevalara sahiptir.
Türkistan’da nevruz bir başka coşkuyla kutlanmaktadır. Bu coğrafyada nevruzda tam bir karnaval havası hâkim olmaktadır. Tüm resmi ve özel kurum ve kuruluşlar aylar önce nevruz bayramı için çeşitli organizasyonlar yapmaktadırlar. Özbekistan’da üç ay önce nevruz bayramı hazırlıkları yapılmaya başlanır. Halk ile kurumlar muhteşem bir nevruz kutlaması için tam bir işbirliği yaparlar. Herkes dört gözle nevruz gününü beklemeye başlar. Nevruz yaklaştığında bir heyecan sarar her tarafı. Bahar bayramı geliyor diye her taraf kıpır kıpır olur. Nevruz gününden birkaç gün öncesinde bütün halk bayram temizliklerine başlarlar. Her taraf ter temiz olur. Diğer taraftan bayram yapılacak alan için temizlenir ve renga renk süslenir. Çadırlar (bozüy) kurulur ve sergiler için yerler hazırlanır.
Türkistan’da Nevruzdan bir gün önce kazanlarda “sümölök” pişirilmeye başlanır. Sümölök yalnız başına pişirilemez. Her bir işyeri personeli, yakın akraba ya da komşular bir araya gelerek hep birlikte pişirirler bu özel yemeği. Sümölök hazırlığına günlerce önce başlanır. Çünkü bu yemeğin ana maddesi olan buğdayın çimlendirilmesi gerekir. Nevruza bir gün kala odunlar kesilir ve büyük kazanlara uygun ocaklar hazırlanır. Hazırlanan ocaklarda odun ateşlenir ve üstüne kazan yerleştirilir. Kazana yağ konur. Bu sırada aksakallar çağrılır. Aksakallar gelip daha önce hazırlanmış olan sofraya otururlar. Kur’an ve dualar eşliğinde sümölök pişirilmeye başlanır. Kazanda kızarmış yağa su eklenir. Daha sonra kazana çimlenmiş buğday ve taş konulur, sabaha kadar aralıksız olarak karıştırılır. Sümölök sabaha kadar kaynamağa bırakılır. Diğer taraftan sümölük kazanı etrafında eğlenceler tertip edilir, oyunlar oynanır ve aş pişirilir. Sabaha kadar bu şenlik devam eder. Sabah namazında pişmiş olan sümölökün üstü örtülür, dinlenmeye bırakılır. Sabah 08.00-09.00 sularında yine aksakallar heyeti toplanır. Kur’an okunur, vatan ve milletin selameti, huzur, dirlik ve barış için dua edilir. Daha sonra sümölök kazanı açılır ve gelenlere dağıtılır.
Nevruz günü geldiğinde sabah erkenden kalkılır. Küçüğünden büyüğüne kadar herkes yeni canlanan tabiat anayı kıskandırırcasına renga renk giyinir. Kahvaltıdan sonra tören alanına akın etmeğe başlarlar. Tören başkentlerde cumhurbaşkanı, diğer illerde ise valilerin açılış konuşmalarıyla başlar. Bu konuşmanın ardından yine dualar okunur. Ondan sonra şenlikler başlar. Şenliklerde geleneksel oyunların yanında tabiatın canlanmasını ve kuşların gelmesini sembolize eden danslar yapılır, “balban kürüş”, “köz tanmay”, “er odarış”, “arkan tartışmay”, tö çeçmey” ve benzerleri ile etkinliklerle nevruz tam bir bahar bayramı kıvamında kutlanır. Küçük küçük oyunlar sergilenir. Dans gösterileriyle bu bayramın gözdesi çocuklardır. Yine ülkenin en meşhur sanatçıları bu bayramda konserler verirler. Tüm televizyon kanalları nevruzu canlı olarak yayınlarlar. Diğer taraftan kurulan bozüylerde misafirlere yemek ikram edilir ve bozüyün etrafında çeşitlik etkinlikler düzenlenir. Aksakal heyeti jüriliğinde dereceye giren bozüy seçilir ve çeşitli hediyelerle ödüllendirilir. Kısaca Türkistan’da tam bir karnaval havasında kutlanan nevruz, gerçek anlamda birlik ve beraberliğinin kuvvetlenmesine, kardeşlik ve dostluk ilişkilerinin pekişmesine hizmet etmektedir.
Azerbaycan’da da Nevruz, çok özel bir öneme sahip olup, halk arasında coşkuyla (üç gün) kutlanmaktadır. Nevruz, Azerbaycan’da adeta bir milli bayram gibi kabul edilmektedir. Nevruz devlet tarafından resmi tatil olarak ilan edilmiş olup, bu bayramda kamu personeline maaş ikramiyesi verilmektedir. Nevruz’un Azerbaycan’daki kutlamaları genellikle birkaç gün sürmektedir. Azerbaycan’da Nevruz’un sembollerinden biri de yedi farklı nesneyi içeren Yedi Sin Sofrası” dır. Sofranın ortasına “Yedi Sin” yedi meyve ve eşyaları da konur. Bu nesneler genellikle su, taş, ayna, ateş, buğday, sirke ve yumurta gibi objelerdir. Her biri farklı bir anlam taşır: Örneğin, su temizliği ve arınmayı, taş sağlamlık ve dirençliliği, buğday ise bereketi simgeler. 15 gün önceden hazırlanan semeni ve su dolu testi sofranın ortasına konur. Boyanmış yumurtalar ve çeşitli pasta, çörek ve meyveler sofrayı oluşturur.
Azerbaycan’da Nevruz’a ilişkin farklı gelenekler ve hediyeleşmeler bulunur. Nevruz’da en çok eğlenen şüphesiz çocuklardır. Çocuklar kapı çalarak, şapka ya da torba bırakırlar. Ev sahipleri ise çocuklara genellikle para,şekerler, şekerlemeler ve tatlılar hediye ederler. Ayrıca, geleneksel “şekerbura” (şekerli kurabiye) ve “pahlava” (Azerbaycan tatlısı) gibi tatlılar da çocuklara sunulur. Nevruz’un vazgeçilmez oyunlarından biri de yumurta çarpma oyunudur. Çocuklar, haşlanmış yumurtalarını birbirlerine çarparak kırmaya çalışır. Yumurtası kırılmayan kişi kazanmış sayılır.
Azerbaycan’da, Nevruz Bayramı’nın sembollerinden kabul edilen Nevruz’da önceki son Çarşamba günü (Salı gününü Çarşamba gününe bağlayan gece) olan “Toprak Çarşambası/ İlaxır Çerşenbe” birlikte kutlamalar başlanır. Dede Korkut karakterini canlandıran kişinin Nevruz ateşini yakması ile başlayan akşam kutlamalarında yerel sanatçılar meydana toplanan kalabalık için müzik gösterisi sunulur. Diğer taraftan ülkede, geniş meydanlarda büyük festivaller düzenlenir. Bu festivallerde müzik, dans ve halk gösterileri yer düzenlenir. Zamanı müsait olan herkesi Nevruz’u Azerbaycan’da geçirmelerini tavsiye ederim.
Tüm Türk Dünyasının Nevruz Bayramı Kutlu Olsun! Novruz bayramınız mübarək! Nooruz kuttuu bolsun! Наурыз мейрамы құтты болсын! Navro’z bayrami muborak bo’lsin! Nowruz bayramynyz gutlu bolsun!
Yorumlar (0)