Oğuz Boyunun bahadır evlatları Türkiye ile Türkmenistan arasında 27 yıl önce (1998 yılında) başlayan doğal gaz ticaretine ilişkin görüşmeler neticeye ulaşarak, BOTAŞ ile Türkmengaz arasında imzalanan anlaşmayla 1 Mart 2025’ten itibaren Türkmen gazının Türkiye’ye sevkiyatı başlayacaktır. Bu stratejik anlaşmanın sağlanmasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın rolü büyüktür. Bilindiği üzere Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 1 Mart 2024’te Antalya Diplomasi Forumu’na katılmak üzere Türkiye’ye gelen Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı (önceki dönem cumhurbaşkanı) Gurbanguly Berdimuhammedov ile gerçekleştirdiği görüşmede iki ülke arasında doğal gaz ve petrolde iş birliğini arttıracak anlaşmalar imzalanmış, Türkmenistan’ın zengin doğal gaz kaynaklarının Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden batıya ulaştırılması konusunda niyet beyanında bulunulmuştur. Konuya ilişkin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, “Geçen yıl mart ayında Cumhurbaşkanımız Sayın @RTErdoğan ve Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbanguly Berdimuhammedov huzurunda Antalya’da imzaladığımız doğal gaz alanında iş birliğimizin geliştirilmesine yönelik mutabakat zaptının somut çıktısına bugün ulaşmış olduk. Anlaşma kapsamında gaz akışının 1 Mart 2025 itibarıyla başlaması planlanmaktadır. Uzun yıllardır üzerinde çalıştığımız bu anlaşma ile ülkemizin ve bölgemizin doğal gaz arz güvenliğini güçlendirirken iki ülke arasındaki stratejik iş birliğini daha ileriye taşıyacağız.” şeklinde açıklamalarda bulundular. İki kardeş ülke arasından imzalanan bu anlaşma bir taraftan Türkmen gazının Avrupa pazarına ulaşması sağlanarak Türkmenistan’ın Dünya pazarlarına ulaşmasını sağlarken, diğer taraftan da Türkiye’nin enerji kaynaklarını çeşitlendirme ve bölgesel enerji ticaretinde merkezi oyuncu olma imkânı sağlamaktadır.
Türkmenistan Doğalgaz Rezervi ve Pazarlaması
Bilindiği üzere Türk Devletleri arasında doğalgaz rezervi açısınındın en zengin ülke Türkmenistan’dır. Gaz İhraç Eden Ülkeler Forumu’nun (GECF) “2050 Görünüm” raporuna göre, Türkmenistan 13,9 trilyon metreküplük doğal gaz rezerviyle dünyada 4. ülke konumunda bulunmaktadır. Ülkenin yıllık üretimi 2019’da 63,2, 2020’de 66, 2021’de 79,3, 2022’de 78,3, 2023’te ise 80,6 milyar metreküpe çıkmıştır. Türkmenistan’ın yıllık doğal gaz üretimini 2050’ye kadar 110 milyar metreküpe çıkarması öngörülmektedir.
Ancak Türkmenistan coğrafi konumu ve içinde bulunulan siyasi konjonktürden dolayı sahip olduğu bu zengin enerji kaynakları dünya pazarlarına ulaşmada ciddi zorluk yaşamaktadır. Hali hazırda üretilen gazın yaklaşık 35 milyar metreküpü ülke içinde tüketilirken, 40 milyar metreküpü Çin’e, kalan kısmı ise Rusya, Özbekistan, İran ve İran üzerinden Azerbaycan’a ihraç edilmektedir. Türkmenistan 2021’de yapılan swap anlaşması çerçevesinde de İran üzerinden Azerbaycan’a yıllık yaklaşık 2 milyar metreküp gaz satışı gerçekleştirmektedir. Böylece Azerbaycan, Türkmenistan’dan tedarik ettiği bu gazı iç tüketim için sarf ederek, kendi kaynaklarını ihracatta yöneltmektedir.
Doğalgaz ihracatı yapmak ve pazar çeşitliliğini artırmak için önemli adımlar atmakta kararlı olan Türkmenistan, alternatif boru hatları üzerinde çalışmaktadır. Türkmenistan, Çin’in en büyük gaz tedarikçisi konumunda bulunmaktadır. Hâlihazırda Rusya ve Çin (2009 yılında faaliyette giren Kırgızistan, Tacikistan üzerinden Çin’e ulaşan) olmak üzere iki boru hattına sahip olan Türkmenistan, alternatif boru hattı projeleri üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir. Türkmenistan, Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) Doğal Gaz Boru Hattı üzerinden Afganistan, Pakistan ve Hindistan’a gaz satmayı hedeflemektedir. Ancak Afganistan’ın içinde bulunduğu siyasi istikrarsızlık yanında Hindistan ile Pakistan arasındaki politik problemler bu proje için ciddi riskler oluşturmaktadır. Yine Türkmenistan’ın Avrupa pazarına açılmak üzere yaptığı en önemli girişimlerin başında gelen Trans-Hazar boru hattı projesi ise diplomatik ve lojistik engeller nedeniyle maalesef hedeflenen ilerlemeyi sağlamamaktadır.
Türkiye’ye Sevkedilecek Doğalgazın Güzergâhı ve Yöntemi
BOTAŞ ve Türkmengaz arasında imzalanan anlaşmayla Türkmenistan doğal gazının İran üzerinden swap (takas) yöntemiyle Türkiye’ye taşınması hedeflenmektedir. Bununla birlikte uzun vadede Trans-Hazar boru hattı inşa edilerek, bu hat üzerinden sevk edilmesi alternatifi de değerlendirilmektedir. Türkmen doğalgazının swap yöntemiyle satın alınması söz konusu gazın doğrudan Türkmenistan yerine İran aracılığıyla takas yoluyla temin edilmesi anlamına gelmektedir. İran’ın uluslararası pozisyonu dikkatte alındığında bu durum ileride muhtemel bazı sorunlarla karşılaşabilir. O nedenle mecburiyetten kaynaklanan swap anlaşmasını bir geçiş kabul edilerek en kısa zamandan Trans-Hazar Bolu hattının devre konulması kaçınılmazdır. Rusya ve İran’ın itirazlarına rağmen Türkmenistan-Türkiye-Azerbaycan Batı desteğini de alarak izleyecekleri strateji başarı olma ihtimali oldukça yüksektir. Böylece Türkmen gazının Hazar’dan boru hattıyla geçerek Azerbaycan ve Gürcistan üzerinden Türkiye’deki boru hatlarına bağlanması mümkün hale gelecektir.
Türkmen Doğalgazının Türkiye Sağlayacağı Katkı
Türkiye doğalgaz politikasını enerji arz güvenliğini sağlamak, dışa bağımlılığı azaltmak, yerli kaynakları geliştirmek ve enerji ticaret merkezi olmak unsurları üzerinden şekillendiğini söylemek mümkündür. Türkiye enerji arz güvenliğini sağlamak amacıyla tedarikçi ülkeleri çeşitlendirmeye çalışmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’nin Rusya (Mavi Akım, TürkAkım boru hatları ile), Azerbaycan (TANAP ve Bakü-Tiflis-Erzurum boru hatları), İran (İran-Türkiye boru hattı), Cezayir, Nijerya, ABD, Katar ve diğer bazı ülkelerden LNG ithalatı yoluyla gaz tedariki gerçekleştirmektedir. Diğer taraftan Türkiye, Avrupa ile doğu kaynakları arasında önemli bir enerji geçiş noktasıdır. TANAP, TürkAkım, BTC (Bakü-Tiflis-Ceyhan) ve Irak-Türkiye boru hattı gibi projelerle Türkiye, bölgesel bir enerji ticaret merkezi olmayı amaçlamaktadır. Son dönemde, Türkiye’de bir doğalgaz ticaret borsası kurulması ve doğalgazın fiyatlandırılmasının burada yapılması için çalışmalar devam etmektedir.
Bu çerçevede Türkmenistan ile yapılan swap anlaşması Türkiye’nin enerji politikası ile ilgili temel politikasıyla tam anlamıyla örtüşmektedir. Zira Türkmenistan doğal gazının İran üzerinden swap yöntemiyle Türkiye’ye taşınması, Türkiye’nin enerji arz güvenliğini güçlendirmesi ve kaynak çeşitliliğini artırması açısından önemli bir katkı sağlayacağı gibi Türkiye’nin enerji kaynaklarını çeşitlendirme ve bölgesel enerji ticaretinde merkezi oyuncu olma hedefiyle uyumludur. Bu anlaşma kapsamında yılsonuna kadar 1,3 milyar metreküplük doğal gaz, 20 yıl boyunca ise Hazar Denizi üzerinden yapılacak hat ile birlikte 300 Milyar metreküp gaz Türkiye’ye taşınacaktır. Böylece Türkiye bir taraftan en büyük doğalgaz tedarikçisi olduğu Rus gazına bağımlı olmak kurtulacak diğer taraftan maliyet açısından rekabetçi tedarik imkanı elde etmiş olacaktır. Ayrıca Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Avrupa’nın doğal gazda darboğaz yaşamasıyla gündeme gelen Türkmen gazı için Türkiye üzerinden Avrupa sunma imkanı hasıl olacak ve Türkiye’nin Avrupa karşısında jeopolitik durumunu daha güçlenecektir. Böylece Türkiye’nin enerji ticaretinde kilit rolünü pekişeceği gibi Türkmenistan’ın da Avrupa’ya ihracatını artırmasına zemin hazırlanacaktır.
Bu proje ekonomik kadar politik yönden de ciddi kazanımları beraberinde getirecektir. Her şeyden önce Türkiye’nin Türk Devletleri içinde en önemli doğalgaz üreticisi olan Türkmenistan’dan doğalgaz konusunda işbirliği yapması Türkiye’nin sadece enerji güvenliğini sağlamlaştırmakla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda Türkmenistan’ın batıya gaz ihracatında Rusya’yı baypas eden alternatif bir güzergah oluşturması açısından da Türkiye’nin stratejik önemini artıracaktır. Türkmen doğalgazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya ihracı bir taraftan Türk dünyasında enerji entegrasyonu ve işbirliğinin artmasına katkı verirken, diğer taraftan İran’ı transit ülke konumuna getirerek Türkmen gazının kesintisiz akışını güvence altına alınmış olacaktır. Sonuç olarak bu projeyle Türkiye enerji zengini ülkeler ile enerjiye ihtiyaç duyan Avrupa pazarı arasında kritik bir köprü görevi üstlenerek enerji arz güvenliğinde bölgesel güç haline gelecektir.
.
Yorumlar (0)