Geçmişten Günümüze Maymun Çiçeği Hastalığı

Poxviridae ailesine ait zoonotik (hayvanlardan insanlara, insanlardan hayvanlara bulaşan) bir hastalık olan maymun çiçeği virüsü (MÇV) ilk olarak 1958 yılında Danimarka’da maymunlarda yapılan araştırmalar sırasında çiçek benzeri tablonun görülmesiyle maymunlardan izole edilmiştir. Maymun çiçeği Virüsü Hastalığı (MÇVH), döküntüleri çiçek hastalığına benzeyen ancak yayılma hızı ve ölüm oranı çiçek hastalığından daha düşük olan viral zoonotik bir hastalıktır.

İnsanlarda ilk olarak 1970’lerde Zaire’de (şimdiki adıyla Demokratik Kongo Cumhuriyetinde) dokuz aylık bir erkek bebekte rapor edilmiş olmasına rağmen, maymun çiçeği virüsünün binlerce yıldır Afrika’nın Sahraaltı bölgesinde insanları enfekte ettiği düşünülmektedir. İnsan patojeni olarak adlandırıldıktan sonra Demokratik Kongo cumhuriyetinde endemik kabul edilmiş ve Afrika ülkelerine yayılmıştır. Vakaların tamamının kemirgen, sincap, maymun gibi orman hayvanlarına maruz kalan bireylerden oluştuğu saptanmıştır. İlk salgın ise 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde görülmüş ve Gana’dan ithal edilen çayır köpekleri ve Gambiya keseli sıçanları ile ilişkisi saptanmıştır.  MÇV nin potansiyel bir salgın etkeni olduğu bilindiği için Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından vakalar takip altındadır.

Virüs tipik olarak enfekte hayvanın vücut sıvılarıyla temas veya hayvan ısırığı yoluyla bulaşır. Özellikle Afrika’da sincaplar, fareler ve maymunlar gibi bir sürü yaban hayvanı türünde maymun çiçeği virüsü veya enfeksiyonunun kanıtı gösterilmiştir. Ancak halen rezervuarı net bilinmemektedir. İnsan ve maymunların tesadüf sonucu konak olduğu ve kemirgenlerden diğer hayvanlara bulaş olduğu, doğal konağın kemirgenler olduğu düşünülmektedir. Kişinin enfekte bir hayvana dokunması, deri ve mukoza lezyonlarıyla teması, enfekte hayvanın kafesini temizlemesi ya da hayvan tarafından ısırılma/tırmalama yoluyla yaralanması sonrasında sistemik hastalık gelişme riskinin daha yüksek olduğu görülmüştür.

Bireyler arası bulaşın düşük olmasına rağmen, insandan insana bulaş enfekte cilt lezyonları ve vücut sıvıları ile yoğun temas yoluyla olmaktadır. Deri bütünlüğünün olmadığı durumlarda veya mukoza lezyonlarında bulaş oranı daha yüksektir. Vücut sıvıları ile kontamine olmuş giysiler, havlular, nevresimler veya mutfak eşyaları da dolaylı bulaşmaya neden olabilir. Az pişmiş veya çiğ hayvan ürünleri ve etleri de olası bir risk faktörü olarak kabul edilebilir. Ayrıca maske gibi çeşitli koruyucu ekipmanların olmadığı durumlarda yakın mesafede ve uzun süre enfekte bireyle aynı ortamda bulunulduğunda (2 metre içerisinde en az 3 saat boyunca yüz yüze kalındığında) damlacık yoluyla da bulaş durumu söz konusu olabilmektedir. Çiçek aşısı yaptırmış olan bireyler MÇVH’ye karşı korunaklıdır. Burada dikkat çeken nokta virüsün varyasyona uğrayıp, uğramamasıdır.  

Maymun çiçeği enfeksiyonunun çoğu hafif beliritilere sahiptir. MÇVH’nin belirtileri ateş, titreme, halsizlik, kas ağrısı, lenfadenopati ve 1-3 gün arasında özelikle yüz, kollar ve bacaklarda gelişen döküntülerdir. Bu döküntüler birkaç hafta sonra kabuklanır. Ağız mukozası, genital bölge ve gözlerde de tutulum görülebilir. Hastalık genel olarak kendini sınırlar. Ancak agresif seyretmesi durumunda ağır beyin tutulumuna kadar ilerleyebilir.

MÇVH genellikle medikal tedavi ile iyileşmektedir. Belirtileri hafifletmek ve komplikasyonları azaltmak için klinik bakım ve destekleyici tedavi verilmelidir.  Kusma, ishal gibi sıvı kayıplarının olduğu sindirim sistemi belirtileri olan hastalara ağızdan ya da intravenöz sıvı tedavisi gerekmektedir. MÇVH düşünüldüğü her durumda tanı dışlanana kadar temas, damlacık ve solunum izolasyon önlemleri de uygulanmalıdır. İnsanının maruziyet derecesinin artmasıyla sistemik hastalık gelişmesinin ve agresif seyrin orantılı olduğu düşünülmektedir. Tedavide birtakım ilaçlar denenmiş olmasına rağmen etkinlikleri net değildir. Temas öncesi veya temas sonrası korunma için çiçek aşısı uygulanabilir. Yüksek risk maruziyeti olan bireylere ise temas sonrası 14 gün içinde aşılama önerilir.